Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa shaacisay in si rasmi ah loo bilaabay daabacaadda kaararka cusub ee aqoonsiga qaranka, oo ah tallaabo taariikhi ah oo muhiim u ah horumarinta nidaamka aqoonsiga iyo adeegyada bulshada dalka. Hay’adda Aqoonsiga iyo Diiwaangelinta Qaranka (NIRA) ayaa sheegtay in nidaamkan cusub uu yahay kii ugu horreeyey ee noociisa ah oo laga hirgeliyo Soomaaliya muddo ku dhow 30 sano.
Wasiirka Arrimaha Gudaha, Federaalka iyo Dib-u-heshiisiinta, Mudane Cali Yuusuf, iyo Wasiir Ku-xigeenkiisa, Mudane Cabdulxakiim Xasan Ashkir, ayaa ka mid ahaa masuuliyiintii ugu horreeyey ee helay kaararka cusub ee aqoonsiga qaranka. Tani waxay astaan u tahay bilowga hirgelinta nidaamka aqoonsiga casriga ah ee lagu kaydinayo xogta muwaadiniinta si loogu fududeeyo helitaanka adeegyada muhiimka ah, xuquuqaha aasaasiga ah, iyo xaqiijinta amniga guud ee dalka.
Habka Daabacaadda Kaararka Aqoonsiga
Agaasimaha Guud ee NIRA, Mudane Cabdulwali Cali Cabdulle, ayaa sheegay in waqti badan oo dheeri ah loo qaatay si loo hubiyo tayada mashiinnada daabacaadda iyo kaararka aqoonsiga. “Waxaan ka raalligelinaynaa bulshada Soomaaliyeed dib u dhacyadii dhacay muddadii aan ku guda jirnay diyaarinta nidaamka. Hase yeeshee, waxaan ku faraxsanahay inaan hadda gaarnay yoolkeenii, oo aan hirgelinnay nidaam aqoonsi oo casri ah,” ayuu yiri.
Muwaadiniinta codsaday kaararka aqoonsiga ayaa la ogeysiiyay in farriin SMS ah lagu wargelin doono marka kaarkooda diyaar noqdo. Farriintaasi waxay sidoo kale bixin doontaa faahfaahin ku saabsan goobta iyo waqtiga ay kaarka ku qaadan karaan, taasoo lagu hubinayo habsami u socodka iyo kala dambaynta hawsha. Hay’adda NIRA ayaa ku boorrisay muwaadiniinta inay si ballaaran uga qaybqaataan diiwaangelinta, maadaama kaarka aqoonsiga uu muhiim u yahay helitaanka adeegyo badan oo bulsho iyo kuwo gaar loo leeyahayba.
Mashruuca oo Taageero Caalami ah Helay
Mashruucan nidaamka aqoonsiga qaranka ayaa waxaa taageero ballaaran ka geystay hay’ado caalami ah sida Hay’adda Diiwaangelinta iyo Aqoonsiga Qaranka ee Pakistan (NADRA), Bangiga Adduunka (World Bank), iyo Barnaamijka Horumarinta Qaramada Midoobay (UNDP). Taageeradan ayaa muhiim u ahayd hirgelinta nidaam casri ah oo u dhigma heerka caalamiga ah.
Ra’iisul Wasaaraha Xukuumadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Xamse Cabdi Barre, oo isna ka hadlay munaasabadda furitaanka nidaamka, ayaa yiri, “Kaarka aqoonsiga qaranka wuxuu muhiim u yahay xaqiijinta xuquuqaha dastuuri ah ee muwaadiniinta, wuxuu kaloo fududeynayaa helitaanka adeegyada bulshada, amniga, iyo hannaanka dimuqraadiyadda dalka.”
Kaarka Aqoonsiga oo Wuxuu Ka Tarjumayaa Horumarka Dijitaalka ah
Kaarka cusub ee aqoonsiga qaranka waxaa loo sameeyay qaab casri ah, oo ay ku jiraan tiknoolojiyad ammaan ah oo lagu keydinayo xogta shakhsiyaadka. Tani waxay horseedi doontaa fududeynta adeegyada maaliyadeed, diiwaangelinta codbixiyeyaasha, iyo horumarinta nidaamka doorashooyinka dalka. Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, Mudane Xasan Sheekh Maxamuud, ayaa sheegay in nidaamkan uu udub dhexaad u yahay horumarka amniga, maamulka wanaagsan, iyo maalgashiga dalka.
Hay’adda NIRA ayaa xustay in kaararka aqoonsiga cusub ay qayb weyn ka qaadan doonaan isku xirka muwaadiniinta iyo adeegyada dowladda. Waxaa sidoo kale muhiim ah in nidaamka aqoonsiga qaranka uu xoojin doono hannaanka maamul ee heer dowlad-goboleed iyo heer federaal, taasoo sare u qaadaysa isku xirnaanta bulshada Soomaaliyeed.
Xafiisyada Cusub iyo Ballaarinta Nidaamka
Sanadkii dhammaaday ee 2024, NIRA ayaa xafiis cusub ka furatay magaalada Baydhabo ee Dowlad-goboleedka Koonfur Galbeed. Sidoo kale, hay’adda ayaa qorsheyneysa inay xafiisyo kale ka furto dowlad-goboleedyada kale ee Soomaaliya, si loo hubiyo in dhammaan muwaadiniinta Soomaaliyeed ay helaan fursad ay ku qaataan kaararka aqoonsiga.
“Waxaan ku dadaaleynaa inaan nidaamka gaarsiino dhammaan gobollada dalka, si muwaadiniinta Soomaaliyeed ay u helaan adeegyo isku mid ah oo hufan,” ayay sheegtay hay’adda NIRA. Mashruucan ayaa sidoo kale gacan ka geysan doona xallinta caqabadaha dhinacyada amniga, isu socodka, iyo kala caddeynta muwaadiniinta.
Faa'iidooyinka Kaarka Aqoonsiga Qaranka
🔮 Helitaanka Adeegyada Bulshada: Kaarka aqoonsiga ayaa muhiim u ah helitaanka adeegyada caafimaadka, waxbarashada, iyo kuwa kale ee bulsho.
🔮 Xaqiijinta Amniga: Tiknoolojiyadda ku dhex jirta kaarka waxay xoojinaysaa nidaamka amniga dalka, iyadoo sahleysa in la kala saaro muwaadiniinta iyo shisheeyaha.
🔮 Ka Qaybgalka Doorashooyinka: Nidaamkan wuxuu muhiim u yahay diiwaangelinta codbixiyeyaasha iyo xaqiijinta hufnaanta doorashooyinka dalka.
🔮 Isdhexgalka Dhaqaalaha: Kaarka aqoonsiga wuxuu fududeynayaa helitaanka adeegyada maaliyadeed sida bangiyada iyo adeegyada kale ee dhaqaalaha
🔮 Horumarinta Maamulka: Nidaamka aqoonsiga qaranka wuxuu xoojinayaa maamulka dawladda iyo isku xirka heerarka federaalka iyo dowlad-goboleedyada.
Ugu Dambeyn
Dowladda Soomaaliya waxay rumeysan tahay in hirgelinta kaararka aqoonsiga qaranka ay tahay tallaabo muhiim ah oo u gogol xaaraysa horumar ballaaran oo dhinacyada maamulka, dhaqaalaha, iyo bulshada ah. Hay’adda NIRA ayaa ballanqaadday inay sii wadi doonto dadaallada lagu horumarinayo nidaamka aqoonsiga qaranka si dhammaan muwaadiniinta Soomaaliyeed loo gaarsiiyo adeegyo hufan oo casri ah.
“Kaarka aqoonsiga qaranka wuxuu horseedi doonaa isku xirnaan bulsho, horumar dhaqaale, iyo nidaam dowladeed oo hufan,” ayuu yiri Agaasimaha Guud ee NIRA. Dowladda iyo hay’adaha caalamiga ah ee taageeray mashruucan ayaa ku rajo weyn in nidaamkan uu noqdo mid waara oo Soomaaliya ka saara caqabadihii dhinaca aqoonsiga dadweynaha ee muddada dheer soo jiitamayay.