Taariikhda Soomaaliya waa mid soo jireen ah oo leh dhaxal iyo dhacdooyin taariikhi ah oo kala duwan. Waxay leedahay waayo-aragnimo ku saabsan ilbaxnimo, ganacsi, gumeysi, iyo dowlad-dhisid, taas oo sameysay maanta dalka uu yahay.
### 1. **Ilbaxnimadii Hore iyo Ganacsigii Qadiimiga ahaa**
- **Soomaalidu** waxay ahayd dad ganacsade ah oo xiriir la leh Masar, Giriigga, iyo Carabta ilaa 2000 sano ka hor.
- Dhulka Soomaaliya wuxuu ka mid ahaa **dalalkii Bariga Afrika ee xilligii Faraaciinta Masar loo yaqaanay "Punt."** Waxaa la rumeysan yahay in Soomaaliya ay ahayd halka laga heli jiray geedo qaaliga ah, malab, iyo qoryo udgoon.
- **Dekedihii qadiimiga ahaa**, sida Berbera iyo Saylac, waxay ahaayeen xarumo muhiim ah oo ganacsi oo isku xiray bariga Afrika, Carabta, iyo Hindiya.
### 2. **Islaamka iyo Saldanado Taariikhi ah**
- Islaamka wuxuu gaaray Soomaaliya qarnigii 7-aad, waxaana Soomaaliya noqotay meel muhiim ah oo diinta Islaamka ku faafayso.
- Waxaa jiray **saldanado iyo boqortooyooyin Islaami ah**, sida **Saldanaddii Ajuuraan**, Boqortooyadii Geledi, iyo Boqortooyadii Warsangeli, kuwaas oo si weyn uga talin jiray gobollada Soomaaliya kana qeyb qaatay ganacsiga gobolka.
### 3. **Xilligii Gumaysiga**
- Qarnigii 19-aad, **gumeystayaashii reer Yurub**, gaar ahaan Talyaaniga iyo Ingiriiska, ayaa kala qabsaday Soomaaliya. **Britain** waxay maamuli jirtay waqooyiga (British Somaliland), halka **Talyaanigu** uu maamuli jiray koonfurta (Italian Somaliland). Saylac iyo Berbera waxay markii hore hoos imaanayeen dawladdii **Xabashida iyo Ingiriiska**.
- Waxaa jiray kacdoonno lagu diidan yahay gumeysiga, sida **halgankii Daraawiishta ee uu hogaaminayey Sayid Maxamed Cabdulle Xasan**.
### 4. **Xornimo iyo Midowgii Soomaaliya (1960)**
- **1-da Luulyo 1960**, Waqooyiga iyo Koonfurta Soomaaliya waxay midoobeen, iyagoo sameeyey **Jamhuuriyadda Soomaaliya**. Waxaa noqday madaxweynihii ugu horreeyey **Aadan Cabdulle Cismaan**.
- 1960-meeyadii, Soomaaliya waxay noqotay dal dimuqraadi ah, iyadoo qabatay doorashooyin xor ah.
### 5. **Xukunkii Milatariga iyo Dowladdii Siyaad Barre**
- **1969** waxaa dhacay afgambi militari, iyadoo xukunka la wareegay **Janaraal Maxamed Siyaad Barre**. Dowladdiisu waxay ku dhaqaaqday siyaasado ku saleysan hantiwadaag iyo midnimo qaran.
- Dagaallo ayaa dhex maray Soomaaliya iyo Itoobiya, gaar ahaan **dagaalkii 1977**, kaas oo Soomaaliya isku dayday inay qabsato dhulka Soomaali Galbeed.
### 6. **Burburkii Dowladdii Dhexe iyo Colaadaha Sokeeye**
- **1991** dowladdii Siyaad Barre ayaa burburtay, waxaana dalka ka bilowday dagaallo sokeeye iyo nidaam la’aan.
- Gobollo kala duwan waxay isku dayeen inay maamullo u gaar ah dhistaan, halka **waqooyiga Soomaaliya (Somaliland)** ay ku dhawaaqday inay gooni isku taagay.
### 7. **Xasilooni Raadis iyo Dib-u-dhisid**
- 2000-dii iyo wixii ka dambeeyay, waxaa la isku dayay in dib loo dhiso dowlad dhexe. **Dowlad KMG ah** ayaa la aas aasay, inkastoo ay jirtay caqabado ka yimid kooxaha hubeysan, sida Al-Shabaab.
- **Dowladdii Federaalka Soomaaliya** ayaa la dhisay 2012, taasoo bilowday nidaam federaal ah oo isku dayaya in dalku xasilo.
### 8. **Soomaaliya Maanta**
- Inkastoo ay jiraan caqabado la xiriira ammaanka iyo siyaasadda, Soomaaliya waxay ku tallaabsatay horumar la taaban karo, sida dib u dhiska hay’adaha dowladeed iyo xiriirada caalamiga ah.
- Waxaa lagu guuleystay qabashada doorashooyin iyo dib-u-heshiisiin qaar ka mid ah maamullada dalka.
Taariikhda Soomaaliya waa mid ay ku jiraan waqtiyo adag iyo fursado. Waxay muujinaysaa dadaalka umadda Soomaaliyeed ay ugu jiraan inay helaan dowladnimo iyo nabad waarta.