**HIV** (Human Immunodeficiency Virus) waa fayras daciifiya habka difaaca jirka, taas oo haddii aan la daaweyn keeni karta cudurka **AIDS** (Acquired Immunodeficiency Syndrome). Hoos waxaa ku faahfaahsan sida HIV lagu ogaado, sida looga hortago, iyo talooyinka qofka qaba.
Sidee lagu ogaadaa HIV?**
HIV waxaa lagu ogaadaa tijaabooyin caafimaad oo dhiigga ama dheecaanka jirka ah, waxaana ka mid ah:
1. Tijaabada antibody**: Waxay baadhaa difaacyada jirka ee la dagaallama HIV, kuwaas oo soo muuqda 3-12 toddobaad ka dib marka uu fayrasku jidhka soo galo.
2. Tijaabada antigen/antibody**: Waxay baadhaa fayraska HIV iyo difaacyada, taas oo soo bixisa natiijo degdeg ah (2-4 toddobaad gudahood).
3. PCR (Polymerase Chain Reaction)**: Waxay raadinaysaa DNA-da fayraska, waxaana si gaar ah loo adeegsadaa markii qofka la tuhmayo inuu fayraska dhowaan qaaday.
Sidee looga hortagi karaa HIV?**
1. Isticmaalka kondhomka**: Marka galmo la sameynayo, kondhomka ayaa yareeya khatarta gudbinta HIV iyo cudurrada kale ee galmada lagu kala qaado.
2. Daawada Pre-Exposure Prophylaxis (PrEP)**: Waa daawo loogu talagalay dadka khatarta ugu jira inay qaadaan HIV. Haddii si joogto ah loo isticmaalo, waxay yareyn kartaa khatarta qaadista.
3. Daawada Post-Exposure Prophylaxis (PEP)**: Waa daawo la qaato 72 saacadood gudahood ka dib marka uu qofka u maleeyo inuu la kulmay HIV, si looga hortago inuu fayraska qaado.
4. Ka fogaanshaha irbado la wadaago**: Dadka isticmaala irbado (sida kuwan daroogada) waa inaysan irbado wadaagin.
5. Hubinta dhiigga iyo qalabka caafimaad ee la isticmaalo**: Waa muhiim in la hubiyo in dhiigga la isugu deeqayo uu yahay mid fayraska ka caagan, iyo in qalabka caafimaadka si nadiif ah loo isticmaalo.
Maxaa talo ah qofka qaba HIV?**
- **Daawaynta Antiretroviral Therapy (ART)**: Waa daawooyin yareeya tirada fayraska HIV ee jirka, taas oo kor u qaadda tayada nolosha qofka iyo ka hortagta inuu cudurka AIDS isku beddelo.
- **Ka hortagga faafidda**: Qofka qaba HIV waa inuu raacaa qorshooyin caafimaad oo yareynaya khatarta gudbinta fayraska dadka kale (sida u hogaansanaanta ART iyo isticmaalka kondhom).
- **La-talin iyo taageero caafimaad**: Qofka qaba HIV waa inuu raadsadaa la-talin si uu u helo taageero caafimaad iyo mid bulsho.
Ogaanshaha iyo ka hortagga HIV waa tallaabooyin muhiim ah oo qof walba ka qeyb qaadan karo si loo yareeyo faafidda fayraska. Daaweynta degdegga ah iyo wacyigelinta waxay kaalin weyn ka qaadan karaan ilaalinta caafimaadka bulshada.